Στα χωριά της παράδοσης
Ο Μυλοπόταµος αποτελεί σηµαντικό κέντρο κρητικού λαϊκού πολιτισµού, με τους περισσότερους από τους οικισµούς του να έχουν χαρακτηριστεί υψηλής ή μεσαίας πολιτιστικής και αρχιτεκτονικής αξίας. Στην πρώτη κατηγορία ανήκουν οι οικισµοί Αβδελάς, Βεργιανά, Γαράζο, Καλαµάς, Καλανδαρέ, Καλλέργο, Κάτω Τριπόδο, Κρασούνας, Λαγκά, Μελιδόνι, Μουρτζανά και Οµάλα. Σπουδαία λαϊκή αρχιτεκτονική θα συναντήσετε στην Επισκοπή όπου έχουν αναστηλωθεί τα παραδοσιακά αρχοντικά και ο νερόµυλος της οικογένειας Κυρίµη, καθώς και στο Δοξαρό, στις Δαφνέδες, στον Άγιο Ιωάννη και στις Αβδανίτες.
Μην παραλείψετε να επισκεφθείτε τις Μαργαρίτες, το χωριό με τη μεγάλη παράδοση στην αγγειοπλαστική (θεωρείται το μεγαλύτερο κέντρο αγγειοπλαστικής της δυτικής Κρήτης), αλλά και την Αξό με την μακραίωνη ιστορία, όπου υπηρετείται με συνέπεια η λαϊκή υφαντουργία και μπορείτε να θαυμάσετε γνήσια έργα της κρητικής υφαντικής τέχνης. Η περιοχή διαθέτει αρκετά ενδιαφέροντα μουσεία, όπως το Ιστορικό Λαογραφικό Μουσείο της οικογένειας Κυριµάκη στην Επισκοπή, το Μουσείο Κέρινων Οµοιωµάτων Ποταµιανού στα Ζωνιανά, το Μουσείο Παραγωγής Ελαιολάδου της οικογένειας Παρασχάκη στο Μελιδόνι, το Μουσείο Παραδοσιακών Επαγγελµάτων και το Μουσείο Ξυλογλυπτικής Γεωργίου Κουτάντου στην Αξό.
Το καλοκαίρι το ενδιαφέρον σας θα προσελκύσουν οι ακτές του Πανόρµου, του Μπαλί και της Αλµυρίδας Σισών. Εδώ θα απολαύσετε το μπάνιο σας σε γαλαζοπράσινους κόλπους, θα ξεκουραστείτε σε εξαιρετικές ξενοδοχειακές μονάδες, θα δοκιµάσετε την τοπική κουζίνα και θα ζήσετε μια ξεχωριστή εµπειρία στη σκιά των βουνών, στα οποία πρώτος κατοίκησε ο μυθικός Τάλως. Σύμφωνα με τη μυθολογία, ο Τάλως ήταν ηλιακή θεότητα, ένας χάλκινος γίγαντας (το πρώτο ρομπότ στην ιστορία) που προστάτευε την Κρήτη από τις εχθρικές επιδρομές.
Μοναδικές εμπειρίες στη φύση
Αν προτιμάτε βόλτες στη φύση, κατά την περιήγησή σας στον Δήμο Μυλοποτάμου θα έχετε την ευκαιρία να δείτε μοναδικά τοπία. Ολόκληρη η περιοχή είναι ενταγµένη στο Φυσικό Γεωπάρκο του Ψηλορείτη, που προστατεύεται από την UNESCO. Αρκετές από τις εκτάσεις του γεωπάρκου ανήκουν στο Δίκτυο Natura 2000, ενώ επιµέρους περιοχές είναι χαρακτηρισµένες ως Καταφύγια Άγριας Ζωής.
Η σημαντικότερη διαδροµή είναι η ανάβαση στον Ψηλορείτη από το χωριό Λιβάδια. Παραδοσιακά μητάτα, αιωνόβια δέντρα και καθαρός άερας συνθέτουν ένα μοναδικό περιβάλλον. Από την κορυφή θα απολαύσετε το γαλάζιο του Κρητικού και του Λιβυκού Πελάγους, αλλά και τη θέα σε όλη την Κρήτη. Εξαιρετική ορειβατική διαδρομή είναι και αυτή από τον Γαραζανό Κάμπο στο όρος Κουλούκωνα. Επισκεφθείτε επίσης τη μνημειακή ελιά στο Τρίποδο και ακολουθήστε την «Κουρητία Οδό» που συνδέει όλα τα σημαντικά ιστορικά και φυσικά μνημεία του τόπου.
Εντυπωσιακά σπήλαια
Ένα εντυπωσιακό σπήλαιο του Μυλοποτάµου που μπορείτε να επισκεφθείτε είναι το ιστορικό Σπήλαιο Μελιδονίου ή «Γεροντόσπηλιος» (2 χλμ. από το χωριό Μελιδόνι), στο οποίο λατρευόταν ο Ταλέος Ερµής. Εντός του σπηλαίου αναδεικνύεται η μακραίωνη ιστορία του τόπου, με τις επιγραφές που υπάρχουν εκεί από την αρχαιότητα έως σήµερα. Το 1824, κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, 370 γυναικόπαιδα που είχαν καταφύγει εκεί, αρνούμενα να παραδοθούν, πέθαναν από ασφυξία, όταν οι Τούρκοι έριξαν εύφλεκτες ύλες. Η αψιδωτή είσοδος του σπηλαίου οδηγεί στην πρώτη αίθουσα που ονομάζεται «Αίθουσα Ηρώων», όπου υπάρχει και το πέτρινο οστεοφυλάκιο.
Εξίσου σημαντικό είναι το Σπήλαιο Σφεντόνη, που βρίσκεται στην ανατολική είσοδο του χωριού Ζωνιανά. Πρόκειται για ένα από τα ωραιότερα και μεγαλύτερα σπήλαια της Ελλάδας. Αναρίθµητοι σταλακτίτες και σταλαγµίτες διακοσµούν τις αίθουσές του, ενώ μέσα στο σπήλαιο ζουν δεκάδες είδη ασπονδύλων. O επισκέπτης έχει τη δυνατότητα να δει τα 2/3 του σπηλαίου, με τη συνοδεία έµπειρου ξεναγού.
Διαδρομές στην Ιστορία
Ο Μυλοπόταµος κατοικείται από την αρχαιότητα, γεγονός που αποδεικνύεται από τα σηµαντικά αρχαιολογικά ευρήµατα και τις γραπτές ιστορικές πηγές. Η σπουδαιότερη αρχαία πόλη της περιοχής ήταν η Όαξος στη θέση της σηµερινής Αξού, όπου βρίσκονται και τα περίφηµα ταφικά μνημεία «Ελληνόσπιτα». Άλλη σημαντική πόλη ήταν η Αυλών στη θέση Γρίβιλα, βόρεια του Περάματος και δυτικά του Αχλαδέ. Εκεί θα συναντήσετε και το «Δέντρο της ζωής», όπου ακόµα και σήµερα αναβιώνει η αρχαία παγανιστική συνήθεια των ευχών με το δέσιµο ενός πανιού στη δενδροειδή τραµιθιά που υπάρχει δίπλα από τον ναό του Αγίου Φανουρίου. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ο Μινωικός Τάφος των Μαργαριτών, νοτιοανατολικά του Περάµατος, ο υστεροµινωικός θαλαµοειδής τάφος των Αγγελιανών, οι παράκτιοι μινωικοί οικισµοί στους Αγίους Πατέρες και στους Γαλήνους στην περιοχή των Σισών, καθώς και η μινωική αγροικία στο Κρυονέρι.
Στον Μυλοπόταμο θα δείτε επίσης βυζαντινούς ναούς με ωραία αρχιτεκτονική και σπουδαίο αγιογραφικό διάκοσμο. Σηµαντικό θρησκευτικό κέντρο υπήρξε η Αξός, όπου υπάρχουν 40 βυζαντινοί ναοί, ενώ σπουδαία μνημεία είναι και η παλαιοχριστιανική Βασιλική της Αγίας Σοφίας στον Πάνορµο και ο Επισκοπικός Ναός του Αγίου Ιωάννη στην Επισκοπή. Άλλα αξιόλογα θρησκευτικά μνημεία είναι τα Μοναστήρια Σωτήρος Χριστού Χαλέπας, Τιµίου Σταυρού Βωσάκου, Αγίου Ιωάννη Προδρόµου Μπαλί, Αγίου Γεωργίου Δισκουρίου και Σωτήρος Χριστού – Αγίου Γεδεών Μαργαριτών.
Αυθεντικές γεύσεις Κρήτης
Οι γεύσεις και τα τοπικά προϊόντα αποτελούν έναν ακόμη λόγο να αγαπήσετε αυτό τον τόπο. Η εύφορη γη του Μυλοποτάµου παράγει εξαιρετικής ποιότητας προϊόντα με πρώτο και καλύτερο το ελαιόλαδο, αλλά και κρασί, σταφύλια, σταφίδα και χαρούπια, ενώ στις Σίσες και στις Αλόιδες συλλέγεται ο μοναδικός κρητικός αρωµατικός αλάδανος. Επίσης, στα βουνά του Ψηλορείτη και των Ταλέων αναπτύσσονται κτηνοτροφικές μονάδες που παράγουν κρέας, γάλα και τυροκοµικά προϊόντα παγκοσμίου φήμης. Μην παραλείψετε να δοκιμάσετε το οφτό αντικριστό κρέας στα ορεινά χωριά, το ψητό γουρουνόπουλο και το μέλι στη Δροσιά.
