Ο αλάδανος είναι μια ρητίνη που εκκρίνεται κατά τις θερμές ώρες της μέρας από ειδικούς αδένες του φυτού αγκίσαρος. Αυτή η ρητίνη χρησιμοποιείται στη φαρμακευτική, αλλά και για την παραγωγή λιβανιών. Είναι επίσης συστατικό του Αγιου Μύρου που παρασκευάζεται από το Οικουμενικό Πατριαρχείο.
Εδώ και αρκετούς αιώνες οι κάτοικοι δύο χωριών του Μυλοποτάμου -και μόνο αυτοί-συλλέγουν την πολύτιμη ρητίνη και την εκμεταλλεύονται. Γι’ αυτό τον σκοπό χρησιμοποιούν το εργαστήρι, ένα ραβδί που έχει στην άκρη του ένα τόξο, στο οποίο είναι δεμένες λωρίδες πλαστικού.
Το «αλαδάνισµα»
Η δουλειά του αλαδανάρη είναι σκληρή, αφού είναι αναγκασμένος να εργάζεται κάτω από τον καυτό ήλιο του καλοκαιριού, να χρησιμοποιεί ένα εργαλείο (εργαστήρι) που ζυγίζει πάνω από 3 κιλά (το μικρότερο) και να κινείται σε βραχώδεις περιοχές στις πιο θερμές ώρες της ημέρας. Για να μαζευτεί ο αλάδανος πρέπει όχι μόνο να έχει ζέστη αλλά και άπνοια, καθώς είναι σημαντικό το φυτό να «ιδρώσει» και να εμφανίσει σε υγρή μορφή τη ρητίνη, η οποία μπορεί να στεγνώσει και να μη μαζεύεται με το παραμικρό αεράκι.
Η επίπονη αυτή εργασία ξεκινάει από τα τέλη Μάιου με τους αλαδανάρηδες να πηγαίνουν στα σημεία όπου υπάρχουν τα φυτά και κρατώντας το βαρύ εργαστήρι, να κινούν τις λουρίδες πάνω από το φυτό, σα να προσπαθούν να το«χτενίσουν»,μαζεύοντας έτσι την ρευστοποιημένη ρητίνη που παράγουν ειδικοί αδένες που βρίσκονται σε όλα τα πράσινα μέρη του αγκίσαρου, η οποία κολλάει πάνω στις λουρίδες.
Τα γαλάζια λουριά του εργαστηρίου, αλλάζουν χρώμα κατά τη διάρκεια της ημέρας καθώς έχει κολλήσει πάνω τους η ρητίνη που όταν κρυώσει στερεοποιείται και γίνεται μαύρη. Το κάθε εργαστήρι ανάλογα με το μέγεθος του αλλά και τις δυνάμεις του αλαδανάρη, μπορεί να μαζέψει μέχρι και 1,5 κιλό αλάδανο την ημέρα. Οι αλαδανιές που έχουν ήδη μαζευτεί επανέρχονται σε 2 μέρες περίπου και είναι έτοιμες για εκ νέου μάζεμα.
Το ξύσιμο του εργαστηριού
Αφού τελειώσει η περισυλλογή του αλαδάνου και τα γαλάζια λουριά του εργαστηριού, έχουν μαυρίσει, δηλαδή ο «ιδρώτας» του αγκίσαρου έχει στερεοποιηθεί τότε είναι ώρα για την αποκόλληση του αλάδανου από τα λουριά. Η αποκόλληση της μαύρης πάστας γίνεται κάτω από τις ίδιες συνθήκες με το μάζεμα της, δηλαδή κάτω από τον καυτό ήλιο. Το εργαστήρι απλώνεται στον ήλιο για να μαλακώσει η πάστα και με ένα ειδικό εργαλείο που ονομάζεται «ξυστρί» ξεκολλάει η ρητίνη από τα λουριά του. Το ξυστρί σφίγγει ένα-ένα τα λουριά στη βάση τους και τραβώντας το, μαζεύεται η ρητίνη.
Οι Σίσες και οι Αλόϊδες έχουν την παγκόσμια αποκλειστικότητα στη συλλογή του αλάδανου
Την κομμεορητίνη από τον αγκίσαρο Cistus creticus ssp. creticus μάζευαν και στην Κύπρο από αρχαιοτάτων χρόνων όπως αναφέρει ο Διοσκουρίδης και μάλιστα τονίζει την ποιοτική υπεροχή του Κυπριακού Λαδάνου που το μάζευαν σέρνοντας σκοινιά πάνω στα κλαδιά του Κίσθου, όπως γίνεται και σήμερα στο Μυλοπόταμο, έναντι του Αραβικού και του Λυβικού. Στην Ισπανία γίνεται εκμετάλλευση της κομμεορητίνης ενός άλλου είδους αγκισάρου του Cistus ladanifer, όμως εκεί μαζεύουν τη ρητίνη από μεγάλα καζάνια με βραστό νερό όπου πετούν τα κλαδιά του φυτού με αποτέλεσμα να λειώνει η ρητίνη και ν’ ανεβαίνει στην επιφάνεια του βραστού νερού σαν αφρός. Βέβαια με τον τρόπο αυτό τα χαμηλού μοριακού βάρους πτητικά συστατικά της ρητίνης χάνονται εξατμιζόμενα στην ατμόσφαιρα, όμως έτσι κι’ αλλιώς ο ισπανικός αλάδανος ως προερχόμενος από άλλο είδος φυτού έχει διαφορετική σύσταση από το δικό μας.
Το εργαστήρι στην Κύπρο το έλεγαν ληονίστρα και τον αλάδανο, ληόνι, η δραστηριότητα όμως αυτή έχει σταματήσει εδώ και πολλά χρόνια στο νησί της Αφροδίτης κι’ έτσι οι Σίσες και οι Αλόϊδες, στο Μυλοπόταμο, έχουν την παγκόσμια αποκλειστικότητα στη συλλογή του αλάδανου από το φυτό Cistus creticus ssp. creticus.
Αλάδανος και Μινωίτες
Ο «αγκίσαρος» κατά Θεόφραστον «Κίσθος» ήταν γνωστός στους αρχαίους Έλληνες καθώς και η ρητίνη του το “Λήδανον ή Λάδανον”. Μετά από μια περίοδο αμφισβητήσεων, σήμερα θεωρείται ότι τα άνθη που απεικονίζονται στην τοιχογραφία με το Γαλάζιο πουλί στην Κνωσσό ανήκουν στο γένος Cistus . Τον αλάδανο χρησιμοποιούσαν οι Μινωίτες ως θυμίαμα, ενώ έκαναν εξαγωγή του και στην Αίγυπτο.
Το εργαστήρι δια χειρός Tournefort
Το ίδιο ακριβώς εργαλείο είδε και ζωγράφισε ο Tournefort το 1705, μόνο που αντί για πλαστικές διέθετε λωρίδες δέρματος. Οι αλαδανάρηδες πετούν το εργαστήρι πάνω στους θάμνους τις καυτές ώρες του Ιουλίου και του Αυγούστου και η ρητίνη κολλάει πάνω στις λωρίδες του πλαστικού.
